سرگرمی جدی است ...باید باور کنیم.

ده‎‎ها سال بل صد‎ها سال می‎گذشت تا چرخ چوبین به آهن برسد و مرکب طبیعت جای خود را به ساخته‎‎های بشر بسپرد. از این روی، گاه نوه‎‎های فرزندان همان‎گونه سخن می‎گفتند که پدربزرگ پدرهای‎شان و همان غذایی را می‎خوردند که آنان و همان لباسی را می‎پوشیدند که... وگاه ده‎‎ها سال می‎گذشت و یک شغل ثابت در میان خانواده نسل به نسل حفظ می‎شد. 

امروز اما گاه دو برادر در یک خانواده، با هم به اندازه چندین نسل فاصله دارند و بسیار فرزندان زبان پدران‎شان را نمی‎فهمند و بسیار پدران از شغل فرزندان خود سر در نمی‎آورند و بسیار خانواده‎‎ها که در خوراک و پوشاک، سلیقه‎‎های متنوع و مخالف دارند. دیگر نه میان دو نسل و سه نسل، بلکه گاه میان سال‎های متفاوت یک نسل نیز فاصله‎‎هایی عمیق وجود دارد. 

این است که دائره‎المعارف‎‎ها و فرهنگ‎‎های لغت، پی در پی دچار نونویسی و تغییر می‎شوند و تولید‎کنندگان‎شان مجبورند هر سال آن‎‎ها را روزآمد کنند. واژه‎‎هایی چون «پادکست» و «فتوبلاگ» و اصطلاحاتی چون «گیم اوور شدن» و «آف‎لاین بودن» را به مداخل فرهنگ‎‎ها بیفزایند و واژگان یا مصطلحاتی دیگر را که کمتر کاربرد و استفاده دارد، حذف کنند. 

در این میانه بسیاری از سیاست‎گذاران و تصمیم‎سازان در حوزه‎‎های فرهنگی و اجتماعی به‎دلیل همان فاصله‎‎های نسلی طبیعی و اجتناب‎ناپذیر، نمی‎توانند شرایط و ضرورت‎‎های مخاطب جدید را به‎درستی درک کنند، پس نادانسته بر اساس اطلاع و فهم و تشخیص گذشته خود برنامه‎ریزی می‎کنند و تصمیم می‎گیرند و بر مبنای حال و هوای قدیم خود به تحلیل و بررسی اوضاع می‎پردازند. 

اگر تا دیروز کودکان خود را از موجودی خیالی و ترسناک بیم می‎دادند و کودکان نیز باور می‎کردند که مثلا اگر نخوابند «دیگ به سری» می‌آید و آن‎‎ها را می‎خورد! امروز هم گمان می‎کنند می‎توان کودکان این نسل را همچنان از «دیگ به سر» ترساند و هنگامی که آن نتیجه مورد انتظار حاصل نمی‎شود، تعجب می‎کنند و به فکر فرو می‎روند که چرا راه‎حلی که همیشه جواب می‎داد، دیگر کارایی ندارد... غافل از این‎که دیگر این کودکان آن فرزندان سابق نیستند و این نسل تفاوت‎‎های اساسی با نسل پیش از خود دارد. 

شاید تعلیم دقیق امیر مؤمنان علیه‎السلام نیز ناظر به چنین وضعی باشد که «فرزندان‎تان را بر اساس شرایط روزگار خود تربیت کنید». مبانی و اصول اعتقادی و تربیتی یکی است، اما زبان و شرایط و اقتضائات، تفاوت بسیار یافته است، پس مربی و معلم هوشمند و برنامه‎ریز فرهنگی فهیم و سیاست‎گذار اجتماعی زیرک همیشه در پی قالب‎‎های نو و تازه برای حرف‎‎های خود می‎گردد. زبان و قالبی که مخاطب جدید بفهمد و با آن ارتباط برقرار کند و از آن تأثیر بپذیرد و به نتیجه مطلوب منجر شود. 

حوزه سرگرمی و اوقات فراغت از مهمترین و جدی‎ترین عرصه‎‎های زندگی نسل جدید و متأسفانه در همین‎حال از مغفول‎ترین حوزه‎هاست. مدیریت فرهنگی و اجتماعی کشور ما از رویداد‎های جاری این حوزه عقب است و لذا نه تنها نقش فعالی در این عرصه ندارد، بلکه حتی در کنترل و اداره آن نیز کم‎توان به‎نظر می‎رسد و در نتیجه آن‎چه در این حوزه رخ می‎دهد یک‎چیز است و آن‎چه در ذهن و تصمیم و برنامه مدیران، چیزی دیگر. 

تا وقتی نگاه به این حوزه همچنان از خاستگاه مفهوم لهو و لعب باشد و به‎جای تصمیم‎گیری برای مخاطب عام و در نظر گرفتن میانگین وضعیت فرهنگی مخاطب بخواهیم آرمان‎های خود برای مخاطب خاص را به جامعه تعمیم دهیم، وضعیت همین خواهد بود. تا زمانی‎که این موضوع بسیار حیاتی و جدی را به‎عنوان یک مسئله حاشیه‎ای و تزئینی و کم‎اهمیت تلقی کنیم، در بر همین پاشنه خواهد چرخید. تا هنگامی‎که مخاطب ما بیشترین وقت خود را در این عرصه می‎گذراند و بیشترین تأثیر را در این حوزه می‎پذیرد، اما گمان ما این است که با رویکردی کهنه و سنتی می‎توان او را مدیریت کرد، اوضاع همین خواهد بود. 

امروزه در بسیاری از کشور‎های پیشرفته جهان و نظام‎‎های موفق فرهنگی اجتماعی دنیا، چه آموزش و پرورش به شکل مستقیم و آشکار یعنی «تعلیم» و چه آموزش و پرورش غیرمستقیم و پنهان یعنی «تربیت»، از خلال حوزه سرگرمی انجام می‎پذیرد.
چه در عرصه‎ای چون «لایف استایل» و سبک زندگی و چه در حوزه‎ای چون «لایف اسکیلز» و مهارت‎‎های زندگی، مخاطب را با زبان نو و جذاب و شیرین سرگرمی و در فضای متنوع گذران اوقات فراغت، هدف می‎گیرند. 

دانش‎آموزی که عادت کرده در پایان سال تحصیلی، کتاب درسی خود را با نفرت به جوی خیابان پرت کند، وقتی همان اطلاعات تاریخی را در ضمن یک فیلم داستانی ببیند یا همان مطالب ادبی را در یک فیلم مستند مشاهده کند یا همان نکته‎‎های درس جغرافی را در یک کتاب کمیک استریپ یا جدول کلمات و مسابقه تصاویر بیاموزد، دیگر از آموختن اکراه نخواهد داشت. 

مخاطبی که عادت داشته همیشه در مقابل تحمیل و اجبار بزرگتر‎ها برای چگونه پوشیدن، چگونه سخن گفتن، چگونه خوردن و چگونه راه رفتن موضع بگیرد و گاه به عمد، برعکس عمل کند اگر همین پیام‎‎های تربیتی و پرورشی را بی‎آن‎که بخواهد و بداند و متوجه باشد در ضمن تماشای یک فیلم سینمایی یا مجموعه تلویزیونی یا یک بازی کامپیوتری، با بیشترین تأثیر ممکن دریافت کند، نه‎تنها موضع منفی ندارد، بلکه با شوق و رغبت به همان شیوه رفتار خواهد کرد. 

روز و روزگار به‎سرعت نو شده و زندگی و زندگان به‎سرعت تغییر یافته‎اند. ما تنها زمانی می‎توانیم پا به پای روزگار پیش رویم و کام یابیم که این تغییر را درک کنیم و خود را با آن تطبیق دهیم. این همان سخن پیشوای بزرگ آیین ماست که فرمود: «العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس» آن‎که روزگار خود را می‎شناسد گرفتار خطا و اشتباه نمی‎شود.
آن‎چه امروز به‎عنوان سرگرمی و اوقات فراغت و «اینترتینمنت» از آن سخن می‎گوییم، دیگر لزوما آن مفهوم لهو و لعب را ندارد، بلکه از مهم‎ترین حوزه‎‎های هدایت، نظارت و تصمیم‎گیری حکومت‎‎ها و دولت‎‎ها برای اداره جامعه است. 

بدین ترتیب، این حوزه بسیار مهم، علاوه‎بر آن‎که از نظر اقتصادی یکی از محور‎های تعیین‎کننده و اساسی مبادلات تجاری بین کشور‎ها و از نظر فرهنگی بی‎تردید نخستین جبهه در نرم‎ستیزی است، از نظر اجتماعی و سیاسی نیز شاخص‎ترین عرصه چالش‎برانگیز برای کنترل و هدایت نیروی قدرتمند نسل نوجوان و جوان امروز جهان محسوب می‌شود. 

سرگرمی، جدی است... باید باور کنیم. آن‎چه امروز به‎عنوان سرگرمی می‎شناسیم و تمام ابعاد زندگی ما از جدول سودوکو تا بازی‎‎های تلفن همراه را فراگرفته، دیگر زینت‎المجلس و چیزی حاشیه‎ای نیست، بلکه اهتمام به آن از نان شب برای ما واجب‎تر است. 

برنامه‎ریزی دقیق و همه‎جانبه برای اوقات فراغت مخاطب، یک نیاز حیاتی و از اولویت‎‎های سیاست‎گذاری فرهنگی و اجتماعی است و اگر ما به شکل شایسته بدان نپردازیم یا از آن غفلت کنیم، دیگران در کار خود کوتاهی نمی‎کنند. 

توجه به حوزه‎‎ها و موضوعاتی چون بازی، کمیک استریپ، انیمیشن، سینما، طنز وکمدی و... یک ضرورت بسیار اساسی است که اگر در آن تأخیر کنیم، عقب خواهیم ماند. خوش‎مان بیاید یا نه، تربیت فرزندان ما را دیگران به‎دست گرفته‎اند و مخاطب دارد راه خودش را می‎رود. 

امروز اگر نهاد‎های فرهنگی مسئول چون صدا و سیما، برنامه‎سازی نکنند و به تولید محصول نپردازند، مخاطب، نیاز خود را نه‎تنها از اینترنت و شبکه‎‎های ماهواره‎ای و... بلکه از مغازه بقالی سر کوچه تأمین خواهد کرد!
از این‎رو برنامه‎ریزی برای فرصت‎‎های جدید در این حوزه مانند راه‎اندازی یک شبکه تلویزیونی خاص موسیقی و ویدئوکلیپ، از هر فعالیت فرهنگی دیگری ضروری‎تر و مهمتر به‎نظر می‎رسد. 

موضوع سرگرمی برای زندگی روزمره مخاطب عمومی جامعه، بسیار جدی‎تر از مباحث تئوریک و نظری دانشگاه یا مباحثه‎‎های تخصصی و علمی حوزه است. اگر هنوز شک دارید، کمی به دور و بر خود نگاه کنید.
 
منبع: هفته نامه پنجره/ شماره 61